De prachtigste Mozarabische kerken van Spanje
Mozarabische kunst in Spanje: een artistieke renaissance die tot bloei kwam in het koninkrijk León en het graafschap Castilië in de 10e eeuw. Omsloten door bossen, bergen en verborgen valleien, heeft deze bijzondere geschiedenis de tand des tijds doorstaan. Wie op zoek gaat naar de belangrijkste tempels – ware schatten van ons erfgoed – ontdekt onbekende locaties en verborgen parels, vaak onopgemerkt door degenen die de unieke schoonheid van deze minder bekende middeleeuwse kunst negeren.
De Spaanse christenen, de Mozaraben, ontwikkelden tussen de 9e en 12e eeuw een unieke kunststijl. Deze stijl, bekend als de mozarabische stijl, uitte zich in architectuur, beeldhouwkunst, ivoorsnijkunst en handschriftversiering.
Bouwwerken in mozarabische stijl bevinden zich vooral in Noord-Spanje, waar islamitische invloed minder sterk was. De stijl combineert lokale en Moorse elementen, met opvallend vaak de hoefijzervormige boog.
Zoek en boek je volgende verblijf in Spanje
San Miguel de Escalada, León
De verhuizing van het Asturische hof van Oviedo naar León in 910 markeerde het begin van een bloeiperiode voor een koninkrijk dat tempels nodig had om de groeiende bevolking te dienen. León, de nieuwe hoofdstad, werd al snel een belangrijk toevluchtsoord voor Mozarabische emigranten die bescherming zochten bij de monarchie, zelfs vanuit verre steden als Toledo en Córdoba. Onder deze nieuwkomers bevonden zich monniken uit Córdoba, die vlak bij de hoofdstad de restanten van een oude vroegchristelijke tempel ontdekten. Met steun van Genadio, bisschop van Astorga, besloten zij deze overblijfselen te hergebruiken voor de bouw van een klooster dat een meesterwerk van de Mozarabische kunst op het Iberisch schiereiland zou worden: San Miguel de Escalada.
Bij het aanschouwen van de zeven hoefijzerbogen, een van de meest verfijnde portieken in de Mozarabische kunst, komen onmiskenbaar herinneringen aan de iconische moskee van Córdoba naar boven. Deze bogen staan op zuilen afkomstig van een vroegchristelijke tempel, hergebruikt als dragende elementen. Daarnaast sieren Romeinse grafstenen, door de Mozaraben gebruikt als bouwmateriaal, de muren van San Miguel. Visigotische invloed blijkt uit de driedelige apsissen van de chevet. De harmonieuze binnenruimtes doen denken aan pauselijk Rome, waar basilieken ontworpen werden om met akoestiek en lichtinval de ziel te verheffen en het christelijk geloof te versterken.
Architectuur zoals San Miguel de Escalada, met deze unieke mix van invloeden, zou in Sicilië of Tunesië kunnen staan. Dit Mozarabische meesterwerk ligt echter dichterbij, verscholen tussen bergen en heide, wachtend om ontdekt te worden.
Onze tip: huur een auto gedurende je hele verblijf zodat je altijd je eigen vervoermiddel bij de hand hebt.
Onze tip: huur een fiets gedurende je hele verblijf zodat je altijd je eigen vervoermiddel bij de hand hebt als de zon schijnt.
Huur een camper gedurende je hele verblijf zodat je altijd je eigen weg kunt gaan geniet van de natuur en cultuur.
Santiago de Peñalba, León
In het hart van El Bierzo, omringd door majestueuze bergen, ligt het verborgen juweel Peñalba de Santiago. Hoewel bosbranden de regio in de zomer van 2025 bedreigden, bleef dit schilderachtige dorpje gespaard. Hier bevindt zich een van de mooiste voorbeelden van Mozarabische architectuur: de kerk van Santiago.
Santiago de Peñalba dateert uit de 7e eeuw, Visigotische periode. Onder leiding van Sint Fructuosus van Braga vonden monniken beschutting in de grotten van het Aquilanosgebergte. Later trok bisschop Genadio van Astorga zich met Mozarabische monniken terug in de Vallei van de Stilte, waar ze een klooster stichtten. Alleen de kerk van Santiago, ingewijd in 937 door abt Salomón, blijft bewaard.
De Mozarabische architecten die Genadio van Astorga vergezelden, ontwierpen een bescheiden tempel die perfect aansloot bij de eisen van een vallei op meer dan 1100 meter hoogte. De hoefijzerbogen bij de ingang van de Iglesia de Santiago verwijzen naar Medina Azahara, een islamitische esthetiek die contrasteert met de besneeuwde berglandschappen van de Vallei van de Stilte, waar beren en wolven leven. Het interieur onderscheidt zich door een indrukwekkende, fijn geribbelde koepel met oosterse invloeden, die verwondering oproept en een vleugje Al-Andalus naar deze afgelegen vallei brengt. De tegenoverliggende apsissen in het schip creëren een harmonieuze balans, wat benadrukt dat de Mozaraben hun Visigotische erfgoed zorgvuldig hebben behouden.
Zoek en Boek een unieke vakantie naar Spanje
Heilige Maria van Lebeña, Cantabrië
Niet alle Mozaraben vestigden zich in El Bierzo en León. Velen trokken naar afgelegen gebieden, waar hun bouwvaardigheden zeer gewaardeerd werden. Volgens overlevering zochten Alfonso en Justa, graven van Liébana, metselaars om een kerk te bouwen. Het doel was de relieken van het Ware Kruis, uit het klooster van Santo Toribio, naar Lebeña te brengen. De vallei, omringd door bergen, bood een veilige en strategische plek, ver weg van rovers en vijandige invloeden. Dankzij de inspanningen van de graven werd de kerk van Santa María de Lebeña gebouwd. Tegenwoordig geldt deze kerk als een van de belangrijkste artistieke en culturele monumenten van Liébana.
Alfonso en Justa gaven opdracht tot de bouw van de tempel om kostbare relikwieën te bewaren. Deze plek had in heidense tijden al grote spirituele betekenis. Resten hiervan zijn zichtbaar in de Mozarabische kerk. Onder het altaar van Santa María de Lebeña ligt een rijkelijk versierde stenen plaat, ooit een poort, met zonnewielen, swastika’s en Keltisch-geïnspireerde symbolen. Deze versieringen tonen de invloed van heidense religies op het 10e-eeuwse Liébana. Tot vorige decennium stond naast de kerk een taxusboom, de heilige boom van de Cantabriërs, die door bliksem werd vernietigd. Voor de verkoolde stam groeit nu een oude olijfboom, waarvan wordt gezegd dat gravin Justa hem plantte. Deze olijfboom, van zuidelijke oorsprong, kan de komst van Mozarabische bouwers naar deze afgelegen Picos de Europa hebben bevorderd.
Boek je goedkope vliegtickets naar Spanje
De kerk van Santa María de Lebeña is een uitstekend voorbeeld van Mozarabische kunst, bekend om de harmonieuze samensmelting van culturen. De plattegrond, met een Grieks kruis in een vierkant, weerspiegelt Visigotische tradities. De hoefijzerbogen, als een elegant zuilenwoud, roepen een islamitisch paradijs op. De rolvormige modillons, vergelijkbaar met die in Escalada en Peñalba, tonen de verspreiding van de Mozarabische stijl, die zelfs de afgelegen vallei van Lebeña bereikte dankzij graven Alfonso en Justa.
Toch heeft de kerk van Santa María nooit haar oorspronkelijke functie vervuld. De monniken van Santo Toribio verzetten zich tegen de plannen van het gravenechtpaar, waardoor de tempel nooit de relieken bewaarde die zij voor ogen hadden. Vandaag de dag is de kerk een belangrijke trekpleister, geliefd bij bezoekers en pelgrims op de Camino Lebaniego.
San Miguel de Celanova, Ourense
Celanova, in de bergachtige regio Ourense bij de Portugese grens, combineert rijke geschiedenis met ongerepte natuur. Dit verborgen juweel biedt een serene, authentieke ervaring. De stad is een historisch document van Galicië, vol monumentale bouwwerken. De geschiedenis begint bij de Castro de Castromao, een archeologische site met goed bewaarde ruïnes slechts tien minuten verderop.
Inwoners van Castromao hielden rituelen bij een bijzondere rots in de vallei. Deze altaarsteen, met uitgehouwen treden en groeven voor offergaven, is bewaard gebleven. Tijdens de equinoxen vangt het graniet de opkomende zon, wat een gouden gloed creëert – een indrukwekkend schouwspel.
De spirituele betekenis van de steen bleef na de komst van het christendom. In 937 liet Sint Rosendo een klooster bouwen naast de altaarsteen voor pelgrims naar Compostela. Het klooster van Celanova, dat zijn naam aan de stad gaf, domineert nog steeds met zijn indrukwekkende barokke architectuur.
Van het oorspronkelijke klooster van San Rosendo in Celanova is bijna niets intact, behalve een Mozarabisch oratorium, gebouwd door de abt, naast de altaarsteen in het heiligdom van San Miguel. Het lijkt een simpele kluizenaarshut, maar onthult een fascinerende mix van architectuur en cultuur, en geldt als een intrigerend voorbeeld van herbevolkingskunst.
Het heiligdom valt op door de symboliek van de altaarsteen. Astronomische berekeningen zorgen ervoor dat tijdens de equinoxen zonlicht zeshoekige kruisen vormt. De harmonieuze proporties, gebaseerd op Euclidische meetkunde zoals in moskeeën, geven het gebouw technische en esthetische perfectie. Graniet wordt door vakmanschap een elegant ontwerp. Hoefijzerbogen, een verfijnde geribbelde koepel en decoratieve tegels rond het altaar tonen een unieke mix van Keltische, christelijke en islamitische invloeden. San Miguel de Celanova is zowel architectonisch indrukwekkend als symbolisch en historisch waardevol.
Sint Baudelio van Berlanga, Soria
Mozarabische kunst was niet beperkt tot gebieden onder invloed van de koningen van León, zoals San Miguel de Escalada of Santiago de Peñalba, noch afhankelijk van aristocratische patronage zoals in Lebeña en Celanova. In de grensregio met Al-Andalus, een ruig gebied van Soria tot Coimbra, langs de zuidelijke oever van de Duero, ontstond ook behoefte aan religieuze bouwwerken die christenen dienden in dit strategisch belangrijke gebied.
Rond Soria, waar de grens doorlaatbaar was en christenen en moslims elkaar bevochten, leefde een diverse bevolking in constante onzekerheid door oorlog. Dit unieke grensland bood ruimte voor een tempel die Mozarabische kunst tot een mystieke en unieke kunstvorm verheft: San Baudelio de Berlanga.
De Hermitage van San Baudelio is een bescheiden stenen bouwwerk, gelegen in een landschap van vlaktes en lage heuvels. De buitenkant is sober, met een hoefijzerboog bij de ingang. Binnen onthult zich een van de meest intrigerende creaties van middeleeuwse Spaanse kunst. Een ronde pilaar ondersteunt het dak met zeven hoefijzerbogen, samen vormend een majestueuze palmboom – een heilige islamitische boom, symbool voor overvloed en geloof. Aan één zijde ligt een galerij van islamitische oorsprong, met kleine kalifaatstijlzuilen die aan een miniatuurmoskee doen denken. Is San Baudelio een kerk of een islamitische tempel?
De charme van San Baudelio gaat verder dan islamitische invloeden. De muren bevatten een oude grot, ooit een kluizenaars toevluchtsoord. Bovenop de centrale pilaar ligt een kleine ruimte, groot genoeg voor één persoon, vermoedelijk een plek voor monastieke meditatie. In de vroegchristelijke tijd volgden heiligen zoals Sint Simeon een ascetische levensstijl op zuilen. San Baudelio was wellicht een spirituele schuilplaats voor monniken – een oase van rust, gesymboliseerd door de serene palmboom, op de gevaarlijke grens van de Duero.
In de 12e eeuw bracht de rust in Soria een nieuw tijdperk van artistieke en architectonische bloei. Christelijke gebieden trokken kunstenaars aan die kerken verfraaiden en nieuwe heiligdommen bouwden. San Baudelio de Berlanga speelde hierin een sleutelrol. De muren kregen romaanse fresco's, beroemd om Bijbelse en jachttaferelen rond de iconische "palmbom"-pilaar. Veel fresco's werden in de 20e eeuw verspreid over musea wereldwijd en bewonderd in Soria en steden zoals Cincinnati, Boston en New York.
Eén voorstelling, nu intrigerend, stelt een olifant met een kasteel op zijn rug voor. Dit Aziatische motief symboliseert de veerkracht van de Mozarabische gemeenschap, die San Baudelio de Berlanga bouwde ondanks uitdagingen. Bezoek Soria en ontdek hoe de vlakten een inspirerend verleden onthullen.
Cantabrië — Albarcas
Cantabrische albarcas zijn traditionele schoenen, vervaardigd uit één enkel stuk hout en ontworpen om bestand te zijn tegen vocht en modder. Gedurende vele eeuwen fungeerden zij als het alledaagse schoeisel in landelijke gemeenschappen, waarbij elke vallei zijn eigen kenmerkende stijl ontwikkelde.
De Albarca's van Cantabrië
Het ambacht van de albarquero bestond uit het zorgvuldig selecteren van een geschikte boomstam en het vakkundig uithollen daarvan om de definitieve vorm te creëren. Hoewel deze schoenen tegenwoordig niet langer dagelijks worden gedragen, worden ze nog steeds vervaardigd voor culturele activiteiten en festivals. Ze vormen een wezenlijk onderdeel van de traditionele klederdracht, die wordt gedragen tijdens pelgrimstochten en regionale dansvoorstellingen.
